İZMİR’İN TARİHİNİ DEĞİŞTİREN AYDINOĞLU DİRHEMİ

Kamil Eron[1]  Gültekin Teoman[2]

    Bilindiği üzere İzmir darplı ilk sikkeler, H.1106 (M.1694-1695) senesinde Sakız adasının Venediklilerden geri alınması için düzenlenen sefer esnasında ordunun ihtiyaçlarını karşılamak için Osmanlı Sultanı II. Mustafa tarafından bastırılmıştır.[3] Bu sikkeler, Cedid Eşrefi altını, 1 kuruş ve 1/2 kuruştur. Makalemize konu olan Olcayto Hüdabende Muhammed Han adına basılan sikke,  bu tarihten tam 377 yıl önce de İzmir adının kullanıldığını gösteren ilk sikkedir.
           1-     Bugüne kadar ki bilgilerimize göre, İlhanlı darphaneleri arasında İzmir yoktur.
           2-     Aydın Oğullarının elinde bulunduğu sürece (1317-1390;1402-1425/26), İzmir’de para basıldığı bilinmemektedir.
           3-     Osmanlı Devleti yönetimi altındaki İzmir’de, II.Mustafa (1695-1703) zamanı dışında para basılmamıştır.
        Önemli konulardan biri de para basıldığı sırada, Olcayto Hüdabende Muhammed Han hayatta değildir. Hüdabende’nin adını taşıyan bu sikke, H.717 (M.16 Mart-1317-4 Mart 1318) tarihlidir. Hüdabende ise 27 Ramazan 716 (13 Aralık 1316) tarihinde vefat etmiştir. Sikkenin en erken H.717 yılının başında basıldığını düşünsek bile ölümünün üzerinden 3 ay geçmiş demektir. Ölü bir hükümdar adına para basılması, beklenmedik bir davranış olacağından ortada kuşkulu bir durum söz konusudur. İlk bakışta insanı kuşkuya düşüren bu farkın sebebini;
          a-      İzmir ile başkent Sultaniye arasındaki binlerce kilometrelik mesafede;
          b-     İlhanlı Devleti’nde ağır çalışan saltanat değişikliklerinde aramak gerekir.
       Özellikle İlhanlılarda taht değişiklikleri arasında 3-4 ay gibi sürelerin olması son derece doğaldır. Sultanın ölümünün gizlenmesi, han adaylarına ulakların gönderilmesi, adayların eyaletlerden merkeze gelişi, ölümün resmi ilânının yapılması, kurultayın toplanması, bu gecikmenin sebepleri olmalıdır. Hüdabende 13 Aralık 1316’da ölmüş, oğlu Ebu Said Bahadır Han, tam dört ay sonra tahta çıkmıştır.[4]
             Sikke, İzmir’in Aydın Oğulları’nın eline geçmesi hakkında da ip uçları vermektedir. Mübarizeddin Mehmed Bey’in İzmir’i fethi (yukarı İzmir/Kadifekale) bugüne kadar 1310-1317 arasında tarihlenmiştir. Uzunçarşılı[5] 1310, Şerafettin Turan[6] 1320’den önce, Donald M.
Nicol[7]  1317 dolayları, konuyu en iyi irdeleyen Paul Lemerle[8] 1317 sonları (?) tarihlerini   vermişlerdir. Himmet Akın[9],  Paul Lemerle’yi soru işaretini kaldırarak benimsemiştir.
                Öyle anlaşılıyor ki Aydınoğlu Mübarizeddin Mehmed Bey, 1317 yılı ilkbaharında İzmir’e girmiş ve tâbi olduğu devletin parasını o zamanlar çok sık baş vurulan bir yöntemle takliden bastırmıştır. Unutmamak gerekir ki Aydın Oğulları kendi adlarını zikretmeksizin  gigliatileri de taklit etmişlerdir[10]. Sonuç olarak bu sikke, H.717 (1317-1318) senesinde Kadifekale civarındaki Müslüman İzmir’in ele geçirildiğini kanıtlaması bakımından büyük önem taşımaktadır.

Env. No: 1351, AR, Dirhem
Olcayto Hüdabende Muhammed adına, İzmir, 717
Çapı: 23 mm. Ağr: 1,20 gr.